Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Gerçek bir ölüm tehlikesi, ciddi bir yaralanma veya cinsel şiddet gibi kişinin yaşamı veya güvenliği için tehdit oluşturan olaylar travma olarak adlandırılır. Trafik kazaları, deprem, sel gibi doğal afetler, terör saldırıları, savaş, yaralanma, birinin öldürüldüğüne veya yaralandığına tanık olma, saldırıya uğrama gibi yoğun korku, dehşet veya çaresizlik duyguları doğuran olaylar Travma Sonrası Stres Bozukluğuna (TSSB) neden olabilir.
TSSB Belirtileri
Travma Sonrası Stres Bozukluğu belirtileri genellikle travmadan sonraki ilk aylar içinde ortaya çıkar. Bununla birlikte bazı olgularda travmadan yıllar sonra dahi belirtiler gelişebilmektedir. TSSB kendini yeniden yaşantılama, kaçınma, aşırı uyarılma belirtileri ile duygusal ve bilişsel değişiklikler şeklinde gösterir. Belirtiler yaş ve gelişim düzeyine göre farklılıklar gösterebilir. Aşağıda TSSB belirtileri listelenmiştir:
- Travmatik olayla ilişkili tekrarlayıcı, istem dışı, girici, sıkıntı veren anılar, rüyalar
- Travmatik olay yeniden oluyormuş gibi hissetme ya da davranma
- Travmayı çağrıştıran uyaranlarla karşılaşınca yoğun ya da uzun süreli bir ruhsal sıkıntı yaşama
- Travmayı çağrıştıran uyaranlarla karşılaşınca bedensel belirtiler gösterme
- Travmaya ilişkin uyaranlardan sürekli bir biçimde kaçınma
- Travmatik olayın önemli bir yönünü anımsayamama
- Kendisi, başkaları ya da dünya ile ilgili olarak, sürekli ve abartılı olumsuz inanışlar ya da beklentiler
- Travmatik olayın nedenleri ve sonuçlarıyla ilgili olarak, kişinin kendisini ya da başkalarını suçlamasına yol açan, süreklilik gösteren, çarpık bilişler
- Süreklilik gösteren olumsuz duygusal durum (örn. korku, dehşet, öfke, suçluluk ya da utanç).
- Önemli etkinliklere karşı duyulan ilgide ya da katılımda belirgin azalma
- Başkalarından kopma ya da başkalarına yabancılaşma duyguları
- Olumlu duygular yaşayamama
- İnsanlara ya da nesnelere karşı kızgın davranışlar ve öfke patlamaları
- Sakınmaksızın davranma ya da kendine zarar veren davranışlar
- Her an tetikte olma
- Abartılı irkilme tepkisi gösterme
- Odaklanma güçlükleri
- Uyku bozukluğu (uykuya dalma/sürdürmede güçlük)
Toplumda “travma” olarak adlandırılan her olumsuz yaşam olayı Travma Sonrası Stres Bozukluğuna yol açmaz. Yaşamı ya da güvenliği tehdit eden bir olay sonrası yukarıda tanımlanan belirtiler gelişmişse bir çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanına başvurmak ihmal edilmemelidir.
TSSB İçin Risk Etmenleri
TSSB gelişimi için travmatik olay şarttır fakat travmaya maruz kalan herkeste TSSB gelişmez. Tekrarlayıcı travmalar, insan eliyle gerçekleşen travmalar ve cinsel travmalardan sonra TSSB gelişme olasılığı daha fazladır. Travma sonrası sosyal desteğin azlığı, ebeveynlerin ruhsal bozuklukları, aile desteğinin yetersizliği, diğer ruhsal bozuklukların varlığı gibi durumlar TSSB gelişiminde etkili olabilir.
Tedavi
Çocuklar ve ergenlerde TSSB’nin tedavisi, psikoterapi ve ilaç tedavisini içerir. Tedavi sürecinde, ailenin desteği ve çocuğun ya da ergenin tedaviye uyumu da büyük önem taşır.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), TSSB tedavisinde en etkili tedavi yöntemlerinden biridir. Çocuklar ve ergenlerde BDT, kişinin travmayı anlamlandırmasını ve travmanın olumsuz etkilerini ortadan kaldırmayı amaçlar.
EMDR
EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) travma mağdurları için etkili bir terapi yöntemi olarak önerilmektedir. Bu terapide amaç kişinin travmatik olayın olumsuz etkilerine duyarsızlaşmasını ve olayı yeniden işlemesini sağlamaktır.
İlaç Tedavisi
Travma Sonrası Stres Bozukluğunda ilaç tedavisi gerekli olabilir ve genellikle psikoterapiyle birlikte uygulanır. Çocuklar ve ergenlerde ilaç tedavisi, dikkatli bir şekilde izlenmeli ve doktor gözetiminde yapılmalıdır.
Çocuklar ve ergenlerde TSSB, depresyon, davranış sorunları, alkol-madde kullanımı, intihar girişimleri, kendine zarar verme davranışları gibi birçok ruhsal sorunla ilişkili önemli bir bozukluktur. Tedavi sürecinde profesyonel destek almak, TSSB ile başa çıkmada kritik bir adımdır.